Intro: Waarom deze encyclopedie bestaat

Het is geen marktprobleem. Het is een definitieprobleem. Verticaal, hangend, demonstratieschaak – voor jarenlang hebben weinigen geprobeerd deze categorie theoretisch en vanuit een technisch perspectief te beschrijven. Er zijn producten, gebruikers, behoeften, maar er is geen georganiseerde taal om onderscheid te maken tussen:

• een trainingsgereedschap,
• een decoratief object,
• een volwaardig spel systeem.

Omdat ik praktisch, coachend (FIDE-instructeur), en constructief bezig ben met verticaal schaak, besloot ik dat het tijd was om kennis te verzamelen, te organiseren en duidelijk te presenteren.

In deze encyclopedie:

• Beschrijf ik feiten, oplossingen en technische consequenties,
• Scheid ik duidelijk observaties van mijn subjectieve mening,
• Toon ik waar het speelgoed eindigt en het professionele materiaal begint.

1. Historische demonstratieborden

Het idee van een verticaal schaakbord is niet nieuw. Het eerste systematische gebruik van demonstratieborden wordt algemeen toegeschreven aan de meester Johann Löwenthal rond 1857, hoewel bronnen variëren over de exacte datum. De behoefte was duidelijk: het spel tonen aan een groter publiek.

In de 19e en vroege 20e eeuw bestond demonstratieschaak als meubilair – groot, houten, vaak vrijstaand. Archieffoto's (bijv. van het Alekhine–Lasker spel) tonen borden waarop stukken gemonteerd waren op pennen (spelden). Ze waren zwaar, stabiel en leesbaar. Ze waren noch goedkoop noch draagbaar – maar ze vervulden hun functie perfect voor die tijd.

Met de tijd verdwenen deze zware oplossingen van de massamarkt, vervangen door lichtere alternatieven.

2. Type A – Demonstratieschaak (Trainingsgereedschap)

Rond 2020 bood de markt bijna uitsluitend demonstratieborden die ontworpen waren voor één primaire doel: training. Hun gemeenschappelijke kenmerken: betaalbaarheid, massaproductie, maximale didactische functionaliteit en functionele (in plaats van decoratieve) esthetiek.

2.1 Magnetische borden (metaal + platte stukken)

De meest voorkomende oplossing: een metalen of magnetisch bordoppervlak en platte stukken met een gelijmd ferrietmagneet. Het werkt effectief. Ik gebruikte zelf zo'n set als coach gedurende vele jaren.

• Voordelen: Lage prijs, weerstand tegen intensief gebruik, gemakkelijk plaatsen van stukken overal op het bord.
• Praktische nadelen: De gelijmde magneet heeft direct contact met het oppervlak (risico op krassen), het verwijderen van een stuk kan een licht bord verplaatsen, en het is praktisch onmogelijk om 32 stukken perfect recht uit te lijnen.

Gedachte-experiment: probeer 32 magneten perfect recht uit te lijnen op een koelkast. Zelfs met een liniaal is het een uitdaging.

2.2 Oprolbare borden (vinyl)

De tweede populaire oplossing omvat opgerolde vellen met een afgedrukt schaakbord. Methoden om stukken te bevestigen omvatten zakken of magneten die werken met verborgen metalen platen.

• Voordelen: Mobility, makkelijke transport, zeer lage prijs.
• Nadelen: Esthetiek (gekreukeld oppervlak), langzamere bediening, uitsluitend trainingskarakter.

2.3 Stukken aan haken

De derde, nu zeldzamere categorie: stukken gehangen aan haken boven de vakken. Een oplossing die traag te bedienen is, visueel onderscheidend, maar steeds zeldzamer in professionele training.

3. Type B – Decoratief Verticaal Schaak (muurschaak als ontwerp)

Parallel aan demonstratieschaak bestond een tweede, niche-categorie: decoratief verticaal schaak. In tegenstelling tot schoolborden waren ze niet gemaakt voor massaal onderwijs. Hun startpunt was ruimte en esthetiek – de vraag was niet: "hoe laat je een positie goedkoop zien," maar: "hoe introduceer je schaken op een blijvende manier in een interieur."

Ze namen meestal de vorm aan van schaak op planken, ingelijst schaak, of objecten behandeld als een schilderij.

3.1 De Plankoplossing

Een van de meest opvallende voorbeelden van deze ontwikkelingsweg was het Amerikaanse merk Straight Up Chess, opgericht in 2007 door Steve Schrier.

Dit concept verdient lof om zijn esthetiek en vernuftigheid. Door traditionele stukken te plaatsen op smalle, transparante planken (glas of acryl), werd het probleem van de zwaartekracht op een elegante manier opgelost.

• Esthetiek: Glasplanken voegen een licht karakter toe; het is in wezen een slimme vitrine voor schaken die dient als een prachtig decoratief element aan de muur.
• Veelzijdigheid: Deze oplossing maakt het gebruik van standaard schaakstukken mogelijk. Je hebt geen speciaal aangepaste sets nodig; je kunt je favoriete Staunton-stijl stukken tentoonstellen.

3.3 Technische Conclusie: Decoratie vs. Functie

Hoewel plank schaken esthetisch aantrekkelijk is, is de praktische waarde ervan voor een actieve schaker beperkt. Het dient voornamelijk als een manifest van passie— een statementstuk in een interieur dat de liefde voor het spel verkondigt.

De beperking ligt in de geometrie. Om de hoogte van de stukken op planken te accommoderen, moeten de velden van het bord uitgerekte rechthoeken.

worden. Voor een speler maakt een dergelijke vervorming het schaakbord bijna onmogelijk te gebruiken voor serieuze analyse. De diagonalen zijn uitgerekt, en de vertrouwde visuele patronen van het spel worden verstoord. Dergelijke schaaksets werken prachtig als symbool, maar zijn gewoon niet erg behulpzaam tijdens een spel, laat staan voor training of diepgaande analyse.

4. Waarom deze twee categorieën niet genoeg waren

Jarenlang bood de markt twee uitersten aan:

• demonstratie schaken – functioneel, goedkoop, massaproductie.
• decoratief verticaal schaken – esthetisch maar vaak geometrisch aangetast of onspeelbaar.

Er was geen brug tussen hen. Er was geen oplossing die geschikt was voor professionele analyse, duurzaam, en esthetisch genoeg om in een woonkamer te hangen, eruitzien als een echt diagram in plaats van een speelgoed.

5. Nieuwe Categorie: Verticaal Schaak Systeem

Hier verschijnt het sleutelconcept voor de hele encyclopedie: het ChessboArt Verticaal Schaak Systeem. Het staat conceptueel dichter bij professioneel demonstratie schaken dan bij plank schaken, maar met de esthetiek van fijn meubilair.

Het doel was strikt: Het schaakspel moet speelbaar zijn en visueel overeenkomen met de standaard schaakdiagrammen die professionals kennen (vierkante velden). Aangezien het schaken is, moet het gemaakt zijn van hoogwaardig hout.

Het ontwikkelen hiervan was niet eenvoudig. Het vereiste het oplossen van complexe technische uitdagingen met betrekking tot houtdichtheid, magnetisch veld diepte en stukgewicht.

De Afweging: Dit systeem is aanzienlijk zwaarder en duurder om te produceren dan standaard borden. Het vereist nauwkeurige montage en specifieke materialen. Echter, het resultaat is een houten schaakset die aan de muur hangt, eruitziet als kunst en speelt als een toernooibord. Ons systeem gebruikt twee magneten in elk veld en twee magneten in elk stuk... omdat dat het beste werkt (ik zal de fysica hierachter uitleggen in de volgende hoofdstukken).